Nga Smoki Musaraj
I dua klithmat e gëzuara të dallëndysheve në mëngjes. Nga
mbrapa grilave, duke u zgjuar me përtesë, e ndjej rrotullimin e tyre
marramendës si akrobate të sprovuara që fluturojnë me shpejtësi në rrathë
imagjinarë. Aty këtu fillojnë kujën e tyre kukuvajkat. Qajnë e ankohen sa ta
këpusin shpirtin. Kukuuuku! Kukuuuku! Kukuuuku!
Tingujt e zogjve shumë shpejtë fillojnë të përzihen me
zhurmat e makinave që nxitojnë të kapin semaforin vetëm për të frenuar me
urgjencë. Sikur të ecnin me shpejtësi normale për këtë qytet, sikur ta mbanin
tek marshi i dytë, për shembull, mbase nuk do të kishte nevojë për frenimet e
frikshme me tingujt e tendosura.
Simfonia e mëngjesit të Tiranës më jep një vrull energjie ta
nis ditën herët. Nga ora 7, qyteti vlon ndërsa unë bëj kafen e parë ekspres.
Me pëlqen të eci në rrugët e Tiranës edhe pse është një
lëmsh i madh. Zhurma dhe kaosi shpesh më lejon të futem në mendime të thella.
Në mënyrë instiktive i mënjanoj të gjitha pengesat—njerëzit që më presin
rrugën, biçikletat që i japin këmbëve me terezi, motorët e shumë zhurmshëm,
makinat e nxituara që frenojnë disa centimetra nga këmbët. Nganjëherë boritë
kapriçoze arrijnë të depërtojnë në mendime dhe më frikësojnë por ritmi i
koordinuar i lëvizjes kaotike të qytetit më rikthen në mendimet mia.
***
Shpesh, kur eci te rruga e Dibrës, më rikthehet një kujtim
makabër. Një ditë, rreth viteve 1990, kur prindërit e mi sa kishin lëvizur te
Selvia, mbaj mend që ecja tek rruga e Dibrës një pasdite, nuk kishte shumë
trafik, një motor erdhi me shpejtësi dhe, aksidentalisht u përplas me një
këmbësor. Një burrë plak që po kalonte rrugën pa mendje. Trupi i burrit plak u
hodh përtej rrugës në trotuar si një dordolec prej kashte. Motoristi vazhdoi me
nxitim pa e kthyer kokën. Trupi i burrit plak dukej i pajetë. Unë e tmerruar
nga ideja dhe banaliteti i vdekjes, u largova me nxitim dhe turp nga skena.
***
Në mëngjese të zhurmshme, kur çohem herët me entuziazëm të
theksuar nga gjallëria urbane, i drejtohem liqenit.
E dua shumë liqenin e Tiranës. Kur isha para-adoleshente,
shkoja për vrap (më shumë hap sesa vrap) me shoqet e klasës. Pylli rreth
liqenit ishte dhe vazhdon të jetë i vetmi oazë qetësie dhe jeshillëku në këtë
qytet. Në rutinën tonë të vrapit shkonim deri te dushqet. Aty ndiheshe se ishe
vërtet në pyll. Pemët trupholla, të gjata, me kaçurrela gjethesh dendësoheshin
në fund të gjirit të tretë që përshkonim ne. Aty arrija momentin e djersitjes
dhe më dukej se mbushesha me ajër të filtruar nga pemët. Sot, pylli rreth
liqenit është akoma më i dendur, ka koma më shumë jetë dhe shtigje të reja që
më ftojnë të eksploroj. Qiparisat e rrugës së kurrizit të kodrës janë vjetruar
me fisnikëri dhe bëjnë një hije ndryshe nga ajo e dushqeve anës liqenit. Por
kjo denduri e brendësisë së parkut cenohet dita ditës nga ndërtimet që i marrin
një cep këtu, një cep aty të shkretit park të vetëm. Duke e shijuar natyrën,
ajrin dhe njerëzit, jam gjithmonë e më koshiente për natyrën kalimtare të
gjërave të bukura.
Vrapet e mia nga liqeni morën fund kur u nisa për në Kanada
me studime. Por verave, kthehesha prapë dhe rivizitoja liqenin sa herë që
mundesha. Stafetën e liqenit ia kisha lenë grave të familjes që kishin dalë
tashmë në pension, gjyshes dhe hallës, dhe më vonë mamit. Ato filluan të
shkojnë rregullisht nga liqeni për ta pirë kafen e mëngjesit me gra të tjera në
faza të ngjashme të jetës. Nganjëherë në çift, nganjëherë në grup, qanin hallet
e burrave që nuk i përmbushnin asnjëherë pritshmëritë e grave dhe shkëmbenin të
rejat e fëmijëve imigrantë. Bisedat zhvilloheshin sa vjen e më zhurmshëm, duke
i trembur ata të paktë burra që guxonin të vinin pranë. I kam zili këto
mbledhje të zhurmshme të grave të liqenit. Ato linin pas hallet dhe shqetësimet
e përditshme për ato orë që kalonin në kafetë me tavolina anës liqenit ose në
hijen e qiparisave.
***
Duke pirë kafe nga liqeni në vizitat e mia të rregullta
verore, më kap veshi muhabete prindërish imigrantësh.
Aaa, të paska ardhur vajza nga Kanadaja?
Po, po erdhi?
Po sa kohë do rri?
Po nja një muaj. I vjen burri dhe djali javën tjetër.
Ah sa mirë! Sa vjeç iu bë çuni?
13.
Marshallah! Me punën si është? Lëvizi gjë?
Po ja ashtu, e shtyn. Po aty ku ishte vazhdon. Qytet
provincial. Nuk e duron dot. Po punën e ka të mirë.
Hajt ishallah gjen një tjetër së shpejti.
Po ty, kur të vjen djali?
Nga korriku.
Po si është tani? Si po shkon me gruan?
Eh, iku ajo punë. Janë ndarë. Ajo i ka fëmijët shumicën e
kohës. Ka gjetur një tjetër, më të ri se vetja. Kshu janë ato…
Eh, mirë, tani, ç’a t’i bësh. Kshu e ka jeta. Shyqyr që do
vij ta heqi pak mendjen.
Po, po, ta ndihmoj një çikë me punët e shpisë se u rraskapit
i shkreti.
Me kalamajtë do vij?
Po, po, me të dy kalamajtë, iu bëftë nëna kurban!
Po sa do rrinë?
Dy javë. Do shkojnë nga jugu. Vdesin për detin Jon
kalamajtë.
Hajt t’ia kalojnë mirë.
Ah, sikur ta dinin imigrantët sa shumë detaje të jetës së
tyre personale dhe lëvizjeve të tyre ndërkombëtare shkëmbehen nëpër kafenetë e
liqenit të Tiranës!
***
Në maj, Tirana kundërmon. Jo nga plehrat që janë pjesë
permanente e pasazhit urban por, por kësaj here, nga një erë e këndshme, ajo e
blirëve. Ndjek erën e blirëve kur përshkoj qendrën e qytetin për t’u takuar me
të njohur të vjetër e të rinj që nuk heqin dorë nga Blloku si pikëtakim. Në
rrugën time, Siri Kodra, janë rritur blirët dhe era e tyre vjen deri në katin e
shtatë (erën e blirit nuk e bezdis mungesa e ashensorit). E ndjek rreshtin e
blirëve deri tek nëntëkatëshet pastaj nxitoj të kaloj sheshin mbushur me grupe
turistësh të habitur nga arkitektura kitsch e kryeqytetit ish-komunist. E kap
prapë atë aromë te rruga Ibrahim Rrugova. Midis Bankës së Shqipërisë dhe
Shtëpisë së Gjetheve dehem nga aroma po prapë e blirëve të lashta. Këto janë
ato origjinalet që i mbaj mend nga fëmijëria.
Shpeshherë kthehem në shtëpi nëpërmjet rrugicave që të çojnë
nga Rruga e Elbasanit te Pazari. Këndej dehem nga aroma e qofteve. Është aromë
që nganjëherë më bën të ndihem si në shtëpi, nganjëherë më vel. Restorantet e
qofteve, mezeve, dhe birraritë janë shtuar këto vitet e fundit për shkak të
turistëve që kanë zbuluar, më në fund, që ka një kuzhinë shqiptare. Qofte,
patate, salce kosi, fërgesë, fasule, pilaf, petulla, shpojnë kuriozitetin e
turistëve që nuk dinë si ta kategorizojnë këtë kuzhine. Paksa Turke. Paksa
Greke. Paksa Italiane. Paksa Tironse. Si një Tiranse (jo Tironse) e denjë, vë
re se, gjithsesi, mungojnë nga këto meny gjellërat më tipike të kuzhinës
shtëpiake—mish me bizele ose bamje, tavë me spinaq, pashaqofte, kunguj te
skuqur me kos, tarator, papare, trahana…
Edhe pse pushtuar nga turistët, te Pazari prapëseprapë
ndihet prezenca e lagjes në sheshin e rrethuar nga pallatet e vjetra dhe të
reja. Kafenetë dhe restorantet aty janë gjithmonë plot. Në ditët e nxehta, mbasi
perëndon dielli, më shijon kafja e tretë e ditës mpleksur me gjallërinë e
lagjes. Fëmijë që luajnë me top pa teklifin e makinave në sheshin e përbashkët
rrethuar nga pallatet. Nganjëherë topi shkon atje ku s’duhet duke i ndezur
gjakrat, por vetëm momentalisht. Pavarësisht momenteve të tensionuara aty këtu,
në përgjithësi sundon një gjallëri dhe harmoni që kapërcen gjeneratat—mama e
baballarë, pleq e plaka, fëmijë e adoleshentë shijojnë freskinë dhe zhurmën e
mbrëmjes.
Por pamja e Pazarit edhe më trishton. Më trishton
zëvendësimi i zarzavateve me suveniret e lira. Pazari i rindërtuar aq bukur
fatkeqësisht i largoi fshatarët e zarzavateve. Aty këtu, ca fruta të thata, ca
barishte, ca erëza, ca kavanoza me mjaltë vazhdojnë të shiten, në mes të
suvenireve dhe sendeve të vjetra që mbizotërojnë. Këto pakëz gjëra jeshile janë
veçse një fantazmë e tregut që nuk është më.
Qyteti po përjeton pasojat e turizmit masiv dhe gentrifikimit urban që
janë bërë rutinë në qytetet e tjera Evropiane.
Për fat, jeshillëqet kanë migruar pak më poshtë. Duke
përshkuar rrugën e Saraçëve, që lidh pazarin me pemën më të njohur në qytet, të
famshmen Selvi, gjenden zarzavate, fruta, shumica nga bahçet e lagjes ose nga
fshatrat përreth. Aty tundohem gjithmonë nga spinaqi dhe pazia, nga bizelet,
barbunjat dhe bamjet, nga qershitë dhe kajsitë.
Blej ca barishte nga një grua dashamirëse. “I paç me zemër!”
më uron ajo. Unë vazhdoj rrugën drejt Selvisë. Sot mami do na bëj byrek me
spinaq e pazi!
No comments:
Post a Comment